Nhà tôi/bên chiếc cầu/soi nước
Em đến tôi/một lần
Bao lũ chim rừng/họp đàn trên khắp bến xuân
Mở đầu bài hát là lời tự sự về miền ký ức, về một chuyện tình, một không gian thiên nhiên tươi đẹp, in đậm dấu ấn tình yêu: Bến Xuân.
Lục tìm thông tin ở các địa dư chí, các diễn đàn, dư luận, bài viết về Bến Xuân, thấy rất mơ hồ! Là bến phà Rừng, nối liền Hải Phòng-Quảng Ninh, qua sông Bạch Đằng chăng? Hay bến Ngự sông Chanh, bến tàu khách đi Hòn Gai- Hải Phòng, thuộc địa phận Quảng Yên, Quảng Ninh với cảnh quan tươi đẹp, bên sông Bạch Đằng chăng? Nơi mà có lần, người trong mộng đã đến thăm ông, ngồi mẫu cho ông vẽ.
Và rồi, chợt nhận ra, đó chỉ là một Bến Xuân trong tâm tưởng! Là bến xuân vì dưới đôi mắt và con tim của kẻ đang yêu thì một bến sông bình thường cũng hết sức rộn ràng, tươi thắm, đầy mộng tưởng, đầy mê đắm:
Bao lũ chim rừng/họp đàn trên khắp bến xuân
Từng đôi/ rung cánh trắng/ríu rít ca u ú ù u ú
Cành đào hoen nắng/chan hòa.
Mùa xuân như cũng nở trong lòng với rực rỡ sắc màu: sắc trắng của cánh chim, sắc hoa đào phớt hồng, sắc của nắng xuân mật ngọt chan hòa.
Giai điệu ở đoạn nhạc này nhẹ nhàng, chậm rãi, dặt dìu trong suy tưởng. Sau đó, chuyển đoạn cao trào, âm điệu hòa quyện bổng trầm, luyến láy, thể hiện đầy đủ tâm trạng yêu thương, khát khao, cháy bỏng: « Chim ca thương mến/ Chim ngân xa u ú ù u ú/ Hồn mùa ngây ngất trầm vương/« ; mở lối cho tình cảm nhớ nhung, khoắc khoải về những thời khắc tươi đẹp của đời người « Dìu nhau theo dốc mới nơi ven đồi/ Còn thấy chim ghen lời âu yếm/ Tới đây chân bước cùng ngập ngừng« . Để rồi, hoài niệm đắm chìm trong hình bóng giai nhân ngày ấy:
Mắt em/như dáng thuyền/soi nước
Tà áo em/rung nhẹ/thẹn thùng/ngoài bến xuân.
Khi ấy, năm 1942, chàng trai Văn Cao 19 tuổi, đã là nhạc sĩ thành danh với « Buồn Tàn Thu » (1939), « Thiên Thai », « Trương Chi », « Suối Mơ »( 1941-1942). Trước đó, năm 1939, ở Hải Phòng, Văn Cao gia nhập nhóm Đồng Vọng của nhạc sĩ Hoàng Quý. Ở đây, ông đã gặp gỡ và nảy sinh tình yêu với cô ca sĩ Hoàng Oanh trong nhóm. Nhưng đó lại là một câu chuyện tình mộng tưởng, một tình yêu cao đẹp, vời vợi xa, tình vừa mới nhen đã tắt; lại đậm dấu ấn cả một đời người!
Trong CD « Giấc Mơ Một Đời Người« , album kỷ niệm về Văn Cao do Hãng Phim Trẻ sản xuất năm 1996, Văn Cao đã trả lời phỏng vấn về bài hát « Bến Xuân »: « Tôi thầm yêu cô gái ấy mà không dám nói ra. Nhưng người con gái ấy hiểu lòng tôi và đến với tôi. Nên tôi mới có câu “Em đến tôi một lần… ». Và, có lẽ cô ấy chỉ đến một lần rồi không đến nữa. Vì, sau đó cô đi lấy chồng, một nhạc sĩ bạn thân của Văn Cao.
Ông lên Hà Nội năm 1942. Tất cả đều đã trở thành hoài niệm. Hoài niệm về một tình yêu cao thượng, đắm đuối nhưng chẳng vẹn toàn! Đành lòng với hiện thực xót xa:
Sương mênh mông/ che lấp kín non sông
Ôi cánh buồm nâu còn/ trên lớp sóng xuân
Ai tha hương/ nghe ríu rít oanh ca
Cánh nhạn/ vào mây thiết tha/ lưu luyến tình vừa qua.
Ở đoạn điệp khúc này, hình ảnh thiên nhiên cao rộng, cao tít tắp, xa vời vợi, mờ ảo phía chân mây…những sương khói, sóng nước, cánh buồm, cánh nhạn, mây xa…Tất cả như đang bao phủ, chở che, ôm ấp, sẻ chia mối tình cao thượng, mộng mị đã qua của Người.
Đặc tính của dòng nhạc Tiền Chiến thường được thể hiện qua giai điệu trữ tình và lời ca giàu tính văn học. Chính thế, ở lời một và lời hai của bài hát là những ca từ giàu hình ảnh, giàu tính nhạc hiển thị sự tiếc nuối, hoài niệm, day dứt khôn nguôi, lồng trong khung cảnh thiên nhiên thơ mộng.
Từ: Nhà tôi/sao vẫn còn ngơ ngác
Em vắng tôi/một chiều
Bến nước tiêu điều/còn hằn in nét đáng yêu
Đến thiên nhiên, chim, lá, gió, mây, đồi, núi, đều vương vấn nỗi buồn; lệ mùa rơi lá chan hòa/ hồn mùa ngây ngất về đâu? Để ngày về lại chốn xưa, chàng trai ấy chỉ còn trông thấy:
…Mây núi đồi/ chập chùng
Liễu dương/ tơ vàng trong nắng
…ngại ngùng/ nhìn bến xuân.
Những nốt nhạc cuối cùng của bài hát vừa dứt. Nhắm mắt lại, ta như bị ám ảnh bởi những hình ảnh thiên nhiên được bàn tay họa sĩ tạo tác, cao rộng, đầy biến động, nhiều sắc thái; hòa trộn trong trạng thái tình cảm phiêu linh vô hạn bay bổng-trầm lắng của tâm hồn nhạc sĩ. Và, giai điệu nhẹ nhàng, da diết, trữ tình đã chấp cánh cho lời hát bay cao mãi, vang xa mãi như tiếng oanh ca… suốt chiều dài thế kỷ.
Kỷ niệm 20 năm ngày mất của nghệ sĩ Văn Cao (1995-2015), chúng ta bồi hồi tưởng niệm đến người nhạc sĩ tài hoa, người đã góp phần đặt nền móng cho nền tân nhạc Việt Nam, xuất hiện cuối thập niên 1930, thế kỷ XX.
Nhân gian coi trọng tài năng và phẩm cách của ông: « Trước sau ông vẫn là một nhân cách lớn, không a dua, không chạy theo thời thế » dù ông cũng đã từng chịu nhiều oan khuất, đau khổ. Nói như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn: « Văn Cao có trên 30 năm cô đơn ngồi trước ly rượu« ; hay nhạc sĩ Phạm Duy, ở nước ngoài về, ghé viếng phần mộ ông, bày tỏ tình cảm thương xót: « Văn Cao chết đi như Trương Chi, trái tim chàng có lẽ trở thành viên ngọc đá. Ai là người nhỏ lệ lên trái tim Văn Cao? » (Trích Hồi kí Phạm Duy).
Bất chấp thời gian, âm nhạc của nhạc sĩ Văn Cao vẫn mãi là những vần thơ nhiều cung bậc, những mảng màu hội họa các trạng thái thiên nhiên đầy màu sắc linh hoạt và của cả suối nguồn âm thanh vút lên giữa thiên nhiên cao rộng, đầy sức mê hoặc; như tiếng « chim ca thương mến« , tiếng ríu rít oanh ca.
Hữu Du (10/07/2015)
My house, by the bridge reflected in the water
You came to me once
Flocks of forest birds gathered along the spring wharf
The song opens with a personal reflection on memories—a love story set in a beautiful natural landscape, deeply marked by love: Bến Xuân (Spring Wharf).
Searching through geographical records, forums, and articles about Bến Xuân yields only vague information. Is it the Rừng ferry crossing, connecting Hải Phòng and Quảng Ninh across the Bạch Đằng River? Or perhaps the Ngự wharf on the Chanh River, the passenger dock to Hòn Gai–Hải Phòng in Quảng Yên, Quảng Ninh, with its beautiful scenery by the Bạch Đằng River? This was where, once, the muse visited the composer and posed for his painting.
Then comes the realization: Bến Xuân exists only in the imagination! It is a spring wharf because, through the eyes and heart of someone in love, even an ordinary riverbank becomes vibrant, radiant, dreamy, and full of enchantment:
Flocks of forest birds gather along the spring wharf
Pairs flutter their white wings, chirping joyfully
Peach blossoms blush in the sunlight, bathed in warmth
Spring seems to bloom within, ablaze with colors: the white of birds’ wings, the delicate pink of peach blossoms, and the golden sweetness of spring sunlight.
The melody in this section is gentle, slow, and drifts in contemplation. It then builds to a climax, with harmonies rising and falling, expressing the full spectrum of love—yearning and burning passion: « Birds sing with affection, their song echoing far, The soul of spring is intoxicated and lingering« ; Opening the way for longing and nostalgia for the beautiful moments of life: « Leading each other up the new slope by the hillside, Still hearing jealous birds echoing tender words, Here, our steps hesitate together.«
And so, the memory is immersed in the image of the beloved from those days:
Your eyes, like the shape of a boat reflected in the water
Your dress gently sways, shyly, by the spring wharf
In 1942, Văn Cao was a 19-year-old man, already renowned for “Buồn Tàn Thu” (1939), “Thiên Thai,” “Trương Chi,” and “Suối Mơ” (1941–1942). In 1939, in Hải Phòng, he joined the Đồng Vọng group led by musician Hoàng Quý. There, he met and fell in love with singer Hoàng Oanh. But it was a love of dreams—noble, distant, a love that flickered and faded, yet left an indelible mark on his life.
In the 1996 commemorative album “Giấc Mơ Một Đời Người,” Văn Cao explained in an interview: “I secretly loved her but didn’t dare to confess. Yet she understood my feelings and came to me. That’s why I wrote, ‘You came to me once…’ Perhaps she only came once and never returned, for later she married a close musician friend of mine.”
He moved to Hanoi in 1942. All became memories—a noble, passionate love, but incomplete. He resigned himself to a painful reality:
Vast mist covers the mountains and rivers
Oh, the brown sail still floats on the spring waves
Who, far from home, hears the nightingale’s song
The swallow flies into the passionate clouds, longing for a love just passed
In this refrain, the images of nature are vast and distant, shrouded in mist, waves, sails, swallows, and faraway clouds. All seem to envelop, protect, and share in the noble, dreamlike love that has passed.
Pre-war Vietnamese music is often characterized by lyrical melodies and poetic lyrics. Thus, in both verses of the song, the words are rich in imagery and musicality, expressing endless regret and nostalgia within a dreamy natural setting.
From:
My house, still bewildered
You absent from me one afternoon
The deserted wharf still bears traces of its charm
To nature—birds, leaves, wind, clouds, hills, mountains—all imbued with sadness; tears fall with the autumn leaves, and the soul of spring drifts away. When returning to the old place, the young man finds only:
…Clouds, mountains, and hills undulating
Willow threads golden in the sunlight
…hesitant, gazing at the spring wharf
As the last notes of the song fade, closing one’s eyes, we are haunted by the natural images painted by the artist’s hand—vast, dynamic, and nuanced—blending with the soaring and contemplative emotions of the composer’s soul. The gentle, passionate, lyrical melody lets the song’s words soar ever higher, echoing like the nightingale’s song through the ages.
On the 20th anniversary of Văn Cao’s passing (1995–2015), we fondly remember the talented composer who helped lay the foundation for modern Vietnamese music in the late 1930s.
People have always valued his talent and character: “He always remained a man of great integrity, never following the crowd or the times,” even though he suffered many injustices and sorrows. As musician Trịnh Công Sơn said: “Văn Cao spent over 30 years in solitude with a glass of wine.” Or as musician Phạm Duy, upon visiting his grave, mourned: “Văn Cao died like Trương Chi; perhaps his heart became a stone. Who will shed tears upon Văn Cao’s heart?” (Excerpt from Phạm Duy’s Memoirs).
Despite the passage of time, Văn Cao’s music remains poetry of many moods, a palette of vibrant natural scenes, and a stream of enchanting sounds rising amidst the vastness of nature—like the affectionate song of birds, the nightingale’s endless melody.